Paulo Freire: Για αυτούς που τολμούν να διδάσκουν
της Σοφίας Κουφού, ΠΕ70
O Paulo Freire γεννήθηκε το 1921 στην περιοχή Recife της Βραζιλίας. Επικέντρωσε τις σπουδές του στη φιλοσοφία της εκπαίδευσης. Ήταν ένας σπουδαίος παιδαγωγός, αφού θέλησε να αναμορφώσει τα προγράμματα σπουδών σύμφωνα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Κύριος στόχος της παιδαγωγικής που εφάρμοσε ήταν να προσπαθήσει να δώσει στους φτωχούς και αδύναμους την παιδεία εκείνη που θα τους καθιστούσε ικανούς να αμυνθούν απέναντι στις κυρίαρχες δυνάμεις που τους καταπίεζαν. Θεωρούσε πως οι κάτοχοι της εκάστοτε εξουσίας ορίζουν τις μεθόδους, τα προγράμματα, το περιεχόμενο της αγωγής, ώστε η κυρίαρχη κουλτούρα να εσωτερικεύεται από τις κυριαρχούμενες λαϊκές τάξεις και να διαιωνίζεται η εκμετάλλευση και η καταπίεσή τους.
Δούλεψε ως καθηγητής ιστορίας και φιλοσοφίας και έγινε διευθυντής του τμήματος Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Recife. Με τους φοιτητές του διεξήγαγε έρευνα δράσης για τη διδασκαλία του αλφαβητισμού τόσο σε αγροτικές όσο και σε αστικές περιοχές γύρω από το Recife. Με τα έργα του προσπάθησε να επηρεάσει και να αλλάξει τον τρόπο σκέψης της παιδαγωγικής όχι μόνο στη Βραζιλία αλλά και στον υπόλοιπο «αναπτυσσόμενο» κόσμο. Έργατουείναι: The Pedagogy of the Oppressed, Cultural Action for Freedom, Education for Critical Consciousness, Pedagogy in Process: Letters to Guinea-Bissau, Education as the Practice of Freedom κ.ά.
Η καινούρια παιδαγωγική του ήταν βασισμένη στον διάλογο και στην κριτική σκέψη, διότι πίστευε στη δύναμη της σκέψης του ανθρώπου και στις δυνατότητές της. Έδινε έμφαση στον όρο “praxis”, τον οποίο ερμήνευε σαν την πηγή της γνώσης και της δημιουργικότητας, οι οποίες αλληλεπιδρούν και φέρουν ως αποτέλεσμα τη μετατροπή της πραγματικότητας. Με τη δράση οι άνθρωποι γράφουν ιστορία. Παραλλήλιζε την εκπαιδευτική διαδικασία με την έρευνα, καθώς τις θεωρούσε κάτι σαν «συγκοινωνούντα δοχεία» που πρέπει να διέπονται από συνεργασία και κοινή εμπειρία με τους μαθητές. Πρότεινε μία διαφορετική μέθοδο εκπαίδευσης, η οποία στηρίζεταικαι οργανώνεται με βάση την άποψη των μαθητών για τον κόσμο. Κάθε δάσκαλος ή δασκάλα, η διδασκαλία του οποίου βασίζεται στη «διαλεκτική», είναι ουσιαστικά ερευνητής/τρια και θα πρέπει να αναμορφώνει το υλικό διδασκαλίας έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των εκάστοτε μαθητών.
Η παιδαγωγική του Freire ονομάστηκε Κριτικός Γραμματισμός. Υπό αυτό το πρίσμα, κάθε λέξη, κάθε κείμενο γίνεται εργαλείο αποκωδικοποίησης και ανακωδικοποίησης του κόσμου, ώστε να«διαβάσουμε» τον κόσμο, να τον καταλάβουμε και να τον μετασχηματίσουμε. Με λίγα λόγια, ο Κριτικός Γραμματισμός επιδιώκει μία «κριτική ανάγνωση της πραγματικότητας». Σύμφωνα με τον Freire, το να «διαβάσουμε τον κόσμο» σημαίνει να καταλάβουμε πώς οι ανθρώπινες πρακτικές και τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά συστήματα επηρεάζουν και χειρίζονται την ιστορία, τη γλώσσα, τον πολιτισμό και την κοινωνία για να τονίσουν τα προνόμια μερικών, αποκρύπτοντας πτυχές της πραγματικότητας. Η γραπτή λέξη γίνεται στα χέρια εκπαιδευτικών και μαθητών εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξερευνήσει και να αναλύσει κριτικά τον κόσμο. Επομένως, η πράξη της ανάγνωσης της λέξης και του κόσμου μπορεί να χρησιμεύσει ως μέσο που θα οδηγήσει τους μαθητές να προκαλέσουν τις υπάρχουσες δομές της ανισότητας και της καταπίεσης με σκοπό να διαμορφώσουν μια καλύτερη και δικαιότερη μορφή κοινωνικού συστήματος.
Ο James Paul Gee, αναφερόμενος στον Paulo Freire και στον Κριτικό Γραμματισμό, γράφει: «Ένα κείμενο γραμμένο είτε στο χαρτί είτε στην ψυχή είναι σαν ένα γεμάτο όπλο. Το πρόσωπο, ο παιδαγωγός που δίνει το όπλο, δίνει και τις σφαίρες (την οπτική) και πρέπει να αναλαμβάνει την ευθύνη για τις συνέπειες. Από τη στιγμή που αμφισβητούμε κάτι που θεωρείται αναπόφευκτο, αρχίζουμε να μαζεύουμε δυνάμεις για ένα ταξίδι ελπίδας. Μπορεί να μην υπάρχουν εύκολες απαντήσεις, υπάρχουν όμως δύσκολες που μπορούμε να ανακαλύψουμε, και αυτές είναι που πρέπει να μάθουμε να βρίσκουμε και να μοιραζόμαστε. Αυτό ήταν πάντοτε το νόημα και η κινητήρια δύναμη μιας διαρκούς επανάστασης».
